Rozdział 10.

Organizacja PRL i polski stalinizm.
(1945–1956)

str. 4

W 1948 roku władze państwowe zrezygnowały z upowszechnienia 8–klasowej szkoły podstawowej, a główną przeszkodą był brak odpowiedniej ilości kadry nauczającej. Od tej pory podstawą organizacyjną i programową systemu szkolnego stała się obowiązkowa szkoła 7–klasowa, na której opierał się stopień licealny (klasy VIII–XI) szkół ogólnokształcących oraz wszystkie szkoły zawodowe. Stopień licealny utworzyły dwie najstarsze klasy byłych gimnazjów i dawne dwuletnie licea. Utworzony w ten sposób system szkoły 11–letniej miał pełnić funkcje zbiorczej szkoły w stosunku do wszystkich szkół podstawowych danego regionu.

Początkowo po wojnie obowiązywały dawne podręczniki i podstawą nauczania pozostały programy przedwojenne, do których dodano:

z języka polskiego – tematykę lat wojny i okupacji oraz życia współczesnego; z historii – zagadnienia rozwoju społeczno – gospodarczego oraz polskich ruchów chłopskich i robotniczych.

W latach 1949–51 przeprowadzano w całej Polsce akcję likwidacji analfabetyzmu i objęto nią 1,02 miliona mieszkańców spośród 1,5 miliona analfabetów. Analfabetyzm przestał być zjawiskiem masowym.

3. W klasie w Wójcinie w 1952 r. (w.pl: Galeria / Szkoła Podstawowa)

W Wójcinie jeszcze dwadzieścia lat po wojnie trafiali się starzy ludzie, którzy nie potrafili czytać i pisać. Chłopi nie byli objęci wówczas ubezpieczeniem zdrowotnym, a do okulisty było daleko i była to kosztowna usługa. Na wsi nie spotykało się wtedy ludzi w okularach, także w domach rzadko kto je posiadał. W takich warunkach trudno było starszym ludziom nauczyć się umiejętności czytania i pisania, a jeśli kiedyś nawet to potrafili – to i tak nie mogli tego wykorzystać w praktyce życia codziennego.

 Po objęciu pełni władzy przez komunistów rozpoczęto wielką ofensywę ideologiczną. Założenia pracy w szkole miały się opierać na marksistowskich podstawach, szkoła miała wyrabiać przekonanie o wyższości socjalizmu nad kapitalizmem oraz zaznajamiać ze Związkiem Radzieckim jako głównym partnerem i sojusznikiem Polski. W nowych programach nauczania wprowadzono też obowiązkową naukę języka rosyjskiego (1949) i stopniowo likwidowano religię w klasach szkolnych. Podstawą programową i organizacyjną systemu szkolnego stała się obowiązkowa szkoła siedmioklasowa, na której opierał się czteroletni stopień licealny (klasy VIII–XI szkół ogólnokształcących) oraz wszystkie szkoły zawodowe. Obok oddzielnych szkół podstawowych i licealnych istniały też w miastach szkoły ogólnokształcące stopnia podstawowego i licealnego (klasy I–XI). Szczególny nacisk położono na rozwój szkół podstawowych i rozbudowę szkolnictwa zawodowego, którego była duża rozmaitość: szkoły i kursy dla pracujących, ZSZ dwuletnie, szkoły przysposobienia zawodowego (od 4 do 11 miesięcy nauki), szkoły przyzakładowe, technika zawodowe czteroletnie kształcące majstrów i techników. Wszystko to związane było z potrzebami forsownej industrializacji. W szkołach podstawowych od 1952 roku wprowadzono egzaminy promocyjne i końcowe, które zostały zniesione w 1956 roku.

W 1956 roku obowiązek szkolny został wydłużony do 16 roku życia i do tego wieku należało kończyć szkoły podstawowe, ponieważ ukończenie 7 klas było obowiązkowe, a bez wykształcenia podstawowego nie przyjmowano do pracy. Wtedy też na krótko przywrócono naukę religii, lecz już jako przedmiotu nadobowiązkowego. Podobnie jak to było przed wojną i tuż po wojnie – lekcje zaczynały się i kończyły w każdej klasie od zbiorowej, głośnej modlitwy. Stałym natomiast elementem poprzedzającym lekcje w klasach były ogólnoszkolne apele poranne organizowane przez samorząd lub organizacje młodzieżowe pod opieką nauczyciela. Obok tematyki szkolnej dzieciom przekazywano tam różne aktualne treści propagandowe.  Każda szkoła corocznie organizowała akademie z okazji rewolucji październikowej w Rosji i święta pierwszomajowego ludzi pracy. Na akademiach o rewolucji rosyjskiej z 1917 roku zaznaczano, że tylko dzięki niej mogło powstać w 1918 roku niepodległe państwo polskie. Taka akademia zawierała na ogół z referat okolicznościowy oraz część artystyczną, składającą się z przygotowanych przez uczniów starszych klas recytacji wierszy rewolucyjnych, występu chóru szkolnego i tańców ludowych, zazwyczaj Trojaka i Krakowiaka.

W 1961 roku miała miejsce nowa reforma szkolna, która wprowadziła szkołę podstawową 8–letnią, przedłużając obowiązek jej ukończenia do 17 roku życia, co miało umożliwiać rozkład materiału na dłuższy okres czasu i zmniejszać przez to zjawisko drugoroczności. Przesądzono wówczas o świeckim charakterze szkoły i odtąd nauka religii miała odbywać się w punktach katechetycznych przy kościołach. Reforma ta przeprowadzana była sukcesywnie w latach 1962–71. W 1962 roku liczba młodzieży uczącej się w wieku 14–17 zwiększyła się do 70,7%. W latach 1959–65 w ramach akcji „tysiąc szkół na tysiąclecie” wybudowano około 1200 nowoczesnych „Tysiąclatek”. Wójcińska „Tysiąclatka” została oddana do użytku w 1967 roku, a kierownikiem szkoły był wtedy P. Baran. 

4. Wójcińska „tysiąclatka” w dniu otwarcia (w.pl: Galeria / Szkoła Podstawowa)