Rozdział 7.

U schyłku zaborów i na progu Niepodległości
(1900–1918)

Zaludnienie wsi. – Historyczne osiedla. – Parcelacja folwarku.
– Początki Andrzejowa. – Emigracja. – Zalążki życia politycznego w Kongresówce. 
– Wielki pożar i jego skutki. – Straż Ogniowa. – Żdżary parafią.
– I wojna światowa. – POW. – Ku Niepodległości.

str. 1

1. „Wielka woda” na Prośnie” w 2010 roku. Okolice Wójcina - Gola (w.pl: Galeria / Przyroda).

    W końcu XIX wieku w Wójcinie mieszkało około 1250 osób i liczba ta będzie ciągle rosła aż do I wojny światowej: w 1892 roku w parafii wójcińskiej przebywało 2310 osób, a w 1911 – już 3604 (Pat 9), czyli w ciągu około 20 lat ilość parafian wzrosła, o 1294, co czyni wzrost o 36%(!). To wydaje się dzisiaj mało prawdopodobne, ale mógł nastąpić wówczas silny napływ do Wójcina tzw. „zimowych” mieszkańców, którzy przybywali z głębi kraju i żyli z pracy w majątkach niemieckich po drugiej stronie Prosny. W roku 1827 w Wójcinie było 69 domów, w 1893 –118 (140?), w 1939 – już 222 (Wil 10). Według map z 1935 i z 1940 roku (w.pl) – sam tylko Wójcin miał mieć nawet 237 numerów, a oprócz tego Andrzejów – 40, Ladomierz – 14 i Makowszczyzna – 8. A w tym samym czasie Bolesławiec miał mieć ich tylko 184, Gola – 57, Chróścin – 120, a Łubnice poniżej 200 (!). Nie wiadomo jednak na ile można na tych danych polegać. Współcześnie w Wójcinie mamy 279 domów, a z terenami dawnych folwarków (Makowszczyzna, Andrzejów, Ladomierz) – to nawet 363 domy. Wójcin ma współcześnie 1010 mieszkańców, a z Andrzejowem – 1164 (w.pl). Proszę zwrócić uwagę na to, jak wielkie było zagęszczenie w domach w końcu XIX wieku: 1235 osób na około 150 domów (?), czyli blisko 8 ludzi na jeden dom, dziś – około 3 (w.pl).

        W ówczesnych wioskach nie było jeszcze nazw ulic, tak jak to było już od dawna w miastach, ale rozrost zabudowy i wzrost liczby mieszkańców spowodował konieczność posiłkowania się dodatkowymi określeniami, oprócz stosowanej do tej pory numeracji domów. Początkowo pomocą służyły dawne nazwy kolonii, których część została utrwalona w dokumentach. Od 1518 roku Wójcin składał się ze wsi zamieszkałej przez chłopów, folwarku starościńskiego i dwóch niewielkich folwarków – plebańskiego (2 łany) oraz sołtysiego (1 łan). 

      Pierwsza z nowych kolonii wójcińskich, o nazwie „Pod Lipka”, pojawiła się najpierw w wykazie z lustracji królewskiej w latach 1616–1620.   Była to duża kolonia, ponieważ zanotowano, że mieszkający tam chłopi płacili czynsz w wysokości połowy tego, co płacił cały Wójcin. W następnych lustracjach nazwa ta nie pojawiała się już oddzielnie i widocznie kolonia ta została zintegrowana ze wsią lub z folwarkami wójcińskimi.   W 1797 roku, w czasie wizytacji parafii, pojawia się wśród posiadłości proboszcza nazwa „Lipka”, a w latach 1811 i 1847 (Wój 1) oraz na mapie dóbr proboszczowskich z 1864 roku – nazwa „Pod Lipką”. Obszar tego pola obejmował ponad 30 morgów, czyli ponad 1 łan według dawnych miar (Pat 16).  Nazwa „Podlipka” pojawia się znów na początku XX wieku, ale już jako kolonia powstała z parcelacji „Folwarku Wójcin” w latach 1900–1903.  Możemy się domyślać, że „Podlipka” jeszcze w XVII wieku uległa podziałowi między folwark a plebanię, skoro ta nazwa pojawia się tak wśród dóbr folwarcznych, jak i plebańskich.   Po raz ostatni spotykamy się z nią w latach 1918–1939, kiedy to w wykazie wsi i kolonii gminy Dzietrzkowice – obok Wójcina, Andrzejowa i Ladomierza – znajduje się też Podlipka (JMŁ 91).
      Kolejne nazwy kolonii wójcińskich pojawiały się równocześnie w trakcie prywatyzacji Wójcina i znajdowały się wśród jego folwarków w 1838 roku: ·· „Wójcin, Wójcinek, z lasami Ludomierz, Makowszczyzna ...” (Pat 8) ·· Wójcinek pojawił się tu po raz pierwszy i ostatni, natomiast pozostałe nazwy utrwaliły się w dokumentach i w pamięci ludzkiej, funkcjonując po dziś dzień.

     Ladomierz napotkać można było już wcześniej, ale rozmaicie bywał zapisywany:
 po raz pierwszy spotykamy go w 1810 (APŁ); w 1815 roku mamy go pod nazwą „Ladomirz”(Wój 1); w latach 1822–1843 na mapie KP (JMD 183) figuruje jako Lądomierz; w 1838 roku zapisany był znów jako „Ludomierz”(Pat 8) i pod tą nazwą spotykamy go też w latach 1884 i 1891 (SGKP) oraz przy parcelacji „Folwarku Wójcin” w latach 1900–1903; w 1911 roku niespodziewanie zrobił się z niego „Radomierz” (Pat 7) i tak samo zapamiętał sobie tę kolonię K. Wilczyński z lat 1934–1939 (Wil 10), ale już równolegle istniała wtedy oficjalna nazwa „Ladomierz” (JMŁ 91), co napisałem wyżej.

   Natomiast Makowszczyzna (1838) istnieje pod niezmienioną nazwą po dziś dzień i wspominaliśmy wiele o jej początkach w poprzednim rozdziale. 
„Andrzejów” pojawił się po podziale „Folwarku Wójcin”, a W. Patykiewicz tak to zanotował: ·· „Wójcin w latach 1900–1903 rozparcelował dużą część 354 mórg na kolonie Andrzejów, Ludomierz i Podlipka”.