Placówki i komisariaty Straży Celnej, Policji Państwowej, Urzędu Celnego w okolicach Wójcina
Str. 5
II Rzeczypospolita 1918-1939
Historia zmian formacji granicznych w skrócie:
(większość informacji na podstawie „Wikipedii”)
1. Straż Gospodarczo-Wojskowa (31 X-XII 1918) (granica zachodnia)
2. Straż Graniczna (1918–1919) (granica zachodnia)
3. Wojskowa Straż Graniczna (III 1919-III 1920) (granica zachodnia)
4. Strzelcy Graniczni (III 1920-III 1921) (granica zachodnia)
5. Bataliony Wartownicze (31 I 1919-1 IV 1921) (granica zachodnia i wschodnia)
6. Bataliony Etapowe (1919-10 X 1921) (granica zachodnia i wschodnia)
7. Bataliony Celne (1 IV 1921-24 V 1923) (granica zachodnia i wschodnia)
8. Straż Celna (1 IV 1921-2 IV 1928) (granica zachodnia)
9. Straż Graniczna (9 XI 1922–3 X 1923) (granica wschodnia)
10. Policja Państwowa/Policja Graniczna (1 VII 1923-15 II 1926) (granica wschodnia)
11. Korpus Ochrony Pogranicza (17 IX 1924-1939) (granica wschodnia)
12. Straż Graniczna (2 IV 1928-1939) (granica zachodnia)
W grudniu 1918 został sformowany 1 dywizjon Straży Granicznej. Dywizjon ten został zorganizowany na podstawie „Tymczasowego Dekretu w Sprawie Utworzenia Straży Granicznej”. W lutym 1919 dywizjon został rozwinięty w 2 pułk Straży Granicznej, a w kwietniu przemianowany na 2 pułk Wojskowej Straży Granicznej i podporządkowany Inspektoratowi Wojskowej Straży Granicznej. W kwietniu 1919 2p WSG otrzymał zadanie obsadzenia granicy od Grabowa do Dziedzic. Sztab pułku i 2 dywizjonu miał pozostać nadal w Częstochowie, a sztab 2 dywizjonu w Oświęcimiu. 1 dywizjon obsadził odcinek granicy od Bobrownik do Diedzic.
2 dywizjon obsadził odcinek granicy od Grabowa do Bobrownik. Jego 5 szwadron obsadził rubież Bobrowniki – Gniazdów, 6 szwadron Gniazdów – Herby, 7 szwadron Herby – Praszka, 8 szwadron Praszka – Grabów.
14 lipca 1919 ukazało się rozporządzenie Ministra Spraw Wojskowych odnośnie dyslokacji i reorganizacji oddziałów granicznych. 2 pułk Wojskowej Straży Granicznej rozlokowano na odcinku granicznym od Cieszyna do Białej Przemszy. Dowództwo pułku przeniesiono z Kiedrzynia do Częstochowy, I dywizjon ochraniał odcinek od linii Lubczyn – Cieszyn do Herb. Sztab dywizjonu rozmieszczono w Rudnikach (wcześniej Grabówko). 1 szwadron po sformowaniu w Częstochowie przegrupowano do Wieruszowa, 2 szwadron stacjonował w Dzietrzkowicach, 3 szwadron w Żytniowie, a 4 szwadron w Kamieńsku.
W czerwcu 1919 1 dywizjon został wydzielony z pułku, jako 3 samodzielny dywizjon Wojskowej Straży Granicznej.
Zgodnie z rozkazem Inspektoratu WSG nr 819 z 27 listopada 1919 szwadrony miały zająć następujące odcinki pasa granicznego:
1 szwadron od linii Lubczyna – Cieszęcin do linii Wróblew – Uschutz (Uszyce). Dowództwo w Bolesławcu.
2 szwadron od linii Wróblew – Uschutz (Uszyce) do linii Bobrowo – Psurów. Dowództwo w Kowalach
3 szwadron od linii Bobrowo – Psurów do wsi Łebki. Dowództwo w Przystajni.
4 szwadron od wsi Łebki do osady Rudniki Małe. Dowództwo w Herbach.
5 szwadron od osady Rudniki Małe do wsi Niezdara. Dowództwo w Koziegłowach.
6 szwadron od wsi Niezdara do rzeki Biała Przemsza. Dowództwo w Czeladzi.
7 szwadron od rzeki Biała Przemsza do Wisły. Dowództwo w Byczynie k/Jaworzna.
8 szwadron od ujścia Białej Przemszy do Wisły i dalej do Dziedzic. Dowództwo w Jawiszowicach.
W efekcie postanowień traktatu wersalskiego (powstania wielkopolskie) oddziały z Wielkopolski przejęły pozostające w rękach niemieckich a przyznane Polsce fragmenty Wielkopolski i Pomorza (oficjalnie od 10 stycznia 1920 roku). Front Wielkopolski został ostatecznie zlikwidowany w marcu 1920 roku.
7 kwietnia 1920, w związku z ochroną granicy zewnętrznej przez wojskowe oddziały Dowództwo Okręgu Generalnego Poznań, zdecydowano się przesunąć 1 szwadron 2p StG z rubieży Cieszęcin–Chróścin w kierunku południowym. Stanowisko dowodzenia szwadronu wyznaczono w Dzietrzkowicach. Zmieniony został przebieg granicy, wcześniej min. Kępno, Siemianice i większość dawnego Księstwa Paznańskiego należące do Niemiec, należą teraz do Polski. Począwszy od Chróścina granica państwowa zmienia kieruniek i nie przebiega już dalej rzeką Prosną w kierunku Wieruszowa.
28 listopada 1920 2 pułk Straży Granicznej otrzymał zadanie obsadzenia 300 kilometrowego odcinka granicy. W tym czasie stany osobowe szwadronów wahały się w granicach około 50% stanów etatowych. 30 listopada szwadrony ruszyły nad granicę.
Poszczególne szwadrony stacjonowały w:
1 – Wieruszów, 2 – Praszka, 3 – Przystajń, 4 – Herby, 5 – Koziegłowy, 6 – Sosnowiec, 7 – Jeleń, 8 – Jowiszowice.
3 marca 1920 roku wiceminister spraw wojskowych generał Kazimierz Sosnkowski przemianował dotychczasową formację „Wojskowa Straż Graniczna” na „Strzelców Granicznych”. Pułk kolejny raz zmienił swoją nazwę. Działania te miały na celu zaakcentowanie bardziej cywilnego charakteru formacji granicznej. Faktycznie korpus zachował jednak w pełni swój charakter wojskowy. Strzelcy graniczni przemundurowani zostali na wzór kawaleryjski z ciemno-zielonymi otokami na czapkach.
Do końca lipca 1920 roku stan oddziałów Strzelców Granicznych wzrósł do dziewięciu pułków oraz jednego samodzielnego dywizjonu. Korpus liczył łącznie około 18 000 żołnierzy. Jednak już od połowy czerwca 1920, z uwagi na tragiczną sytuację na froncie polsko-bolszewickim, jednostki graniczne przerzucono znad granicy do innych rejonów. W sumie odeszło z granicy ponad 10 000 strzelców granicznych, w tym 208 oficerów. W końcu sierpnia 1920 roku w dyspozycji Dowództwa Strzelców Granicznych pozostawały tylko 4 i 5 pułk, 2 dywizjon 3 pułku i 2 dywizjon 10 pułku Strzelców Granicznych. Jednostki te liczyły około 5 000 żołnierzy.
Do ochrony granicy Dowództwu Strzelców Granicznych przydzielono doraźnie harcerzy, policjantów, żołnierzy batalionów wartowniczych i inne ochotnicze hufce młodzieżowe. Dopiero od września 1920 roku stopniowo na granicę wracały poszczególne pułki i dywizjony graniczne. 2 pułk SG skoncentrowano w Częstochowie.
Pod koniec września 1920, zapadła w Ministerstwie Spraw Wojskowych decyzja o likwidacji Korpusu Strzelców Granicznych. W chwili, gdy przystępowano do rozformowania oddziałów Strzelców Granicznych, państwo nie miało ani gotowej formacji granicznej, ani odpowiednich sił, środków i wyposażenia, ani też dobrze przygotowanych kadr. Jako swoiste prowizorium zdecydowano do ochrony granicy wykorzystać Bataliony Wartownicze. Były to jednostki wojskowe o gorszym standardzie zarówno co do zdolności bojowej, jak i wyszkolenia czy wyposażenia. Służbę graniczną Bataliony Wartownicze miały pełnić do czasu zastąpienia ich Strażą Celną bądź innymi organami bezpieczeństwa.
Ustalono dwie normy zagęszczenia posterunków i innych elementów granicznych. W normie "A" przewidzianej dla terenu gęsto zaludnionego lub trudnego do ochrony zakładano użycie na każde 25 km granicy jednej kompanii w sile 150 żołnierzy. Norma "B" odnosiła się dla obszaru słabo zaludnionego lub łatwego do ochrony i przewidywała jedną kompanię na każde 100 km. Zgodnie z przewidzianymi normami granicę polsko-niemiecką miało obsadzić czternaście Batalionów Wartowniczych liczących 56 kompanii w sile 8400 żołnierzy, a granicę południową sześć batalionów w sile 2600 ludzi. W sumie na 48 baonów wartowniczych, do służby granicznej przeznaczono 21 baonów. Przeznaczone do służby granicznej bataliony rozpoczęły jej obejmowanie w listopadzie 1920.
źródło: Wikipedia
W związku z tym oddziały Strzelców Granicznych zmieniane były przez bataliony wartownicze. Na naszym terenie granicę ochraniał 5/I Batalion (baon) wartowniczy. (Pełna nazwa baonów wartowniczych zawierała kolejny (arabski) numer batalionu w ramach DOG i numer (rzymski) DOK, w naszym przypadku to nr. 5 „Praszka”- DOK nr I, Okręgu Generalnego Kielce) W 1920 dowództwo Batalionu stacjonowało w Częstochowie.
W pierwszej dekadzie sierpnia 1920 baon przejął od 2 Pułku Strzelców Granicznych odcinek granicy z obszarem plebiscytowym na Śląsku, od miejscowości Chróścin do miejscowości Rudniki Małe. Dowództwa kompanii zostały rozmieszczone w Herbach, Przystani, Praszce i Wojskim (Wójckim?) Młynie.
Baon podlegał wówczas dowódcy Oddziałów Ochraniających Granicę z siedzibą w Częstochowie, którą to funkcję pełnił od 2 września 1920 ówczesny dowódca garnizonu Częstochowa, ppłk Władysław Eljaszewicz.
Dowództwo 5 baonu celnego stacjonowało w Praszce, a dowodził nim mjr Zygmunt Krudowski. W jego składzie znalazły się następujące 4 kompanie: (docelowe nazwy, a więc i miejsca stacjonowania zmieniały się)
1 - Dzietrzkowice, 2 - Praszka, 3 - Podłęże Królewskie, 4 - Żytniów (w lipcu już Cieciułów, później znowu Żytniów).
Na dzień 1.01.1921 dowódcą 1 kompani celnej „Dzietrzkowice” (nazwa umowna od miejsca stacjonowania dowódcy) był kpt. Antoni Pojmański.
1 kompania „Dzietrzkowice” składała się z następujących placówek i obsady:
placówka / oficer / strażnik
„Dzietrzkowice” / 2 (w tym felczer-medyk) / 19
„Chróścin” / 0 / 23
„Gola” / 0 / 32
„Papiernia” / 0 / 15
„Krupka” / 1 / 27
„Bezula” / 0 / 32
„Grześlaki” / 0 / 26
Zarówno obsada placówek jak i ich rozmieszczenie, przydział służbowy ulegał częstym zmianom. Trzeba pamiętać że w tym czasie polska linia graniczna radykalnie zmieniła swój przebieg.
(tereny Wielkopolski i Śląska)
Z dniem 1 kwietnia 1921 ochrona celno-gospodarcza zachodniej i południowej granicy przechodzi definitywnie pod wyłączne kompetencje Ministerstwa Skarbu. Z dniem tym Bataliony Wartownicze zmieniły nazwę na Bataliony Celne.
Na wniosek Ministerstwa Skarbu, uchwałą z 10 marca 1920, powołano do życia Straż Celną. Od połowy 1921 jednostki Straży Celnej rozpoczęły przejmowanie odcinków granicy od pododdziałów Batalionów Celnych.
W miesiącu kwietniu 1921 roku pod dowództwo „Dzietrzkowic” obok poprzednich podlegały także placówki „Kik” i „Przedmość”, wcześniej podlegające pod dowództwo w Praszce. W czerwcu 1921 roku do Praszki dochodzą kompanie „Herby” i „Starokrzepice”. (czasy plebiscytu na Śląsku)
W dniu 1.10.1921 dowódcą kompani „Dzietrzkowice” był por. Stanisław Jezior (kilkumiesięczne zastępstwo), a cała kompania miała następujące placówki i obsadę:
placówka / oficer / strażnik
„Dzietrzkowice” / 2 (w tym felczer-medyk) / 19
„Chróścin” / 0 / 17
„Gola” / 0 / 22
„Papiernia” / 0 / 10
„Krupka” / 1 / 14
„Bezula” / 0 / 18
„Grześlaki” / 0 / 14
Proces tworzenia Straży Celnej trwał do końca 1922.
W 1928 po raz kolejny zreorganizowano ochronę zachodniej granicy Polski
Rozporządzeniem Prezydenta Rzeczypospolitej z 22 marca 1928, do ochrony północnej, zachodniej i południowej granicy państwa, a w szczególności do ich ochrony celnej, powoływano z dniem 2 kwietnia 1928 - Straż Graniczną.
Rozkazem nr 3 z 25 kwietnia 1928 w sprawie organizacji Wielkopolskiego Inspektoratu Okręgowego dowódca Straży Granicznej gen. bryg. Stefan Pasławski określił strukturę organizacyjną komisariatu SG „Dzietrzkowice”.
W jego skład wchodziły następujące placówki Straży Granicznej:
I linii: „Chróścin”, „Gola”, „Wójcin”, „Krupka”, „Bezula” i „Toplin”;
II linii: „Bolesławiec”, „Skomlin” i „Dzietrzkowice” .
W/g zachowanych informacji ("Szematyzm Straży Granicznej" w 1927 - patrz zdjęcie nr.3 na 2 str.) w okolicach Wójcina pełniły służbę następujące posterunki i komisariaty Straży Granicznej:
- placówka Straży Granicznej w Goli,
gdzie pracowało 8 strażników:
- przod. Jan Kopczyński (nr. 841)
- st. str. Bolesław Suchomel (nr. 1032)
- str. Franciszek Barchewicz (nr. 771)
- str. Franciszek Zenejkus (nr. 769)
- str. Franciszek Sołtysiak (nr. 845)
- str. Jan Kaleta (nr. 643)
- str. Jan Stachowski (nr. 757)
- str. Stanisław Jezierski (nr. 773) - komisariat Straży Granicznej w Goli,
gdzie pracowało 2 strażników:
- kierownik, komisarz Jan Koszykiewicz
- pomocnik, przod. Marcin Borkowski - placówka Straży Granicznej - Wójcin - Papiernia,
gdzie pracowało 5 strażników:
- przod. Wincenty Buda (nr. 893)
- str. Hieronim Bednarski (nr. 828)
- str. Jan Czubak (nr. 829)
- str. Ludwik Kłobut (nr. 697)
- str. Antoni Kaperski (nr. 791)
- placówka Straży Granicznej - Chróścin ,
gdzie pracowało 7 strażników :
- st.str. Stefan Karpiński (nr. 790)
- str. Bronisław Jankowiak (nr. 836)
- str. Bronisław Dyszlewicz (nr. 727)
- str. Franciszek Kaczor (nr. 840)
- str. Aleksander Pietrzak (nr. 1131)
- str. Stanisław Pęciak (nr. 883)
- str. Teodor Gzik
- placówka Straży Granicznej Łubnice - Krupka,
gdzie pracowało 5 strażników :
- przod. Franciszek Machowski (nr. 609)
- str. Stanisław Kik (nr. 795)
- str. Leon Sołtysik (nr. 856)
- str. Jakób Wygoda (nr. 766)
- str. Teodor Chmielewski (nr. 726)
Po 1925 na placówkach w Wójcinie pracowali także:
- przod. Wincenty Buda - kierownik placówki Papiernia w 1926
- str. Hieronim Bednarski - był w 1926
- str. Jan Czubak - był w 1926
- str. Ludwik Kłobut - był w 1926
- str. Antoni Kaperski - był w 1926
- str. str. Jan Czajkowski - od 2.02.1932
- str. Stefan Skałecki, służył w czasie okupacji jako policjant niemiecki
- str. Józef Żurawski - był w 1933
- str. Kazimierz Kubicki - był do 16.04.1933. ginie w wypadku motocyklowym
- przod. Ludwik Nowaczyk - był 04.05.1937 - kierownik placówki SG Wójcin
- str. Jan Gontarz - był 23.07.1937 - instruktor Związku Strzeleckiego
- st. str. Józef Błażejewski - był 22.07.1938
- str. strażnik Józef Madej - był 22.07.1938
Po 1927 w placówkach na Goli pracowali również:
- przod. Józef Panikowski, naczelnik SG w Goli 1933-37
- post. Walenty Grocholski - wartownia policji w Goli
- st. str. Ludwik Franek - kierownik placówki SG w Goli od III 1937
- str. Leon Pietraszewski, ginie na posterunku podczas ataku niemieckiego i obrony mostu w Goli, 1.09.1939 (cment. Wójcin)
- str. Jan Świątek, ginie na posterunku podczas ataku niemieckiego i obrony mostu w Goli 1.09.1939 (cment. Wójcin)
- str. Franciszek Michalski, prowadzi i szkoli Związek Strzelecki
- str. Andrzej Balaśiński (cmentarz w Wójcinie)
- str. Kazimierz Stępień
- str. Antoni Chwastowski - był do 30.09.1932
- str. Władysław Synówka - był do 3.03.1938
- str. Walenty Obersztyn, ginie podczas ataku niemieckiego w niewyjaśnionych okolicznościach 1.09.1939 (cment. Wójcin)
- str. Wincenty Korbel
- st. str. Jan Janiszewski - był od 30.09.1932
- str. Piotr Seweryn - był od ok. 1932 (cmentarz w Wójcinie)
- str. Jan Kaleta - był do 28.02.1937
Po 1927 na placówkach w pobliżu Wójcina pracowali także:
- st. str. Piotr Baran - placówka II linii Dzietrzkowice, a wcześniej I linii Toplin, powojenny długoletni nauczyciel i kierownik Szkoły Podstawowej w Wójcinie. (cmentarz w Wójcinie)
* Brak dalszych danych personalnych (jeśli posiadasz jakieś informacje - proszę o ich przekazanie) kontakt
Strona wykorzystuje pliki cockies do monitorowania i obsługi więcej